Zabużenia funkcjonowania układu oddechowego

Człowiek w ciągu doby zużywa 8 - 14 tys. l powietrza. Ze względu na tak dużą objętość bardzo ważna jest jego jakość. Decydują o niej :
Czynniki te wpływają na ciśnienie cząsteczkowe gazów oddechowych, a tym samym na wymianę gazową zewnętrzną.

Zanieczyszczenia powietrza

Zainieczyszczeniami powietrza nazywa się wszelkie substancje pochodzenia naturalnego oraz powsatjące w wyniku działalności człowieka, które znajdują się w powietrzu atmosferycznym, a nie są jego naturalnymi skladikami.

Zanieczyszczenia pyłowe powstają podczas spalania, kruszenia lub ścierania substancji stałych. Ich emisja tworzy niemal wszystkim procesom produkcyjnym.

Znaczna część tych zanieczyszczeń, np. pył miedzi, glinu, żelaza, ołowiu, piaskowe, węglowe ma pochodzenia nieorganiczne. Pochodzenie organiczne mają pyły roślinne (np. pyłki drzew) lub zwierzęce (np. pył wełniany).

Wielkość cząsteczek pyłu waha się w granicach od 0,001 do kilkuset mikrometrów. Dla zdrowia człowieka najbardziej niebezpieczne są najmniejsze cząsteczki pyłu, które są zatrzymywane w początkowych odcinkach dróg oddechowych.

Zanieczyszczenia gazowe powstają głównie podczas spalania paliw kopalnych - węgla kamiennego i brunatnego, ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Należą do nich m.in. tlenki węgla, siarki i azotu. Powodują one podrażnienie oczu, skóry, dróg oddechowych, uporczywy kaszel, bóle głowy. Zaburzają też pracę układu krążeniu, np. tlenek węgla - CO (czad) - łatwiej łączy się z hemoglobiną niż tlen, powodując niedotlenienie organizmu, a w skrajnych wypadkach - śmierć. Zanieczyszczenia gazowe sprzyjają infekcjom.

Przykładowo tlenek siarki (IV) reaguje z wodą obecna w drogach oddechowcyh, tworząc kwas siarkowy (VI). Uszkadza on ochronną warstwę śluzu i w tan sposób ułatwia wnikanie drobnoustrojów chorobotwórczych do organizmu.

Wśród zanieczyszczeń gazowych szczególnie niebezpieczną grupę stanowią wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne. Jednym z nich jest benzopiren - związek o silnych właściwościach rakotwórczych. Jest on ubocznym produktem przeróbki węgla i jednym ze składniow spalin samochodowych oraz dymu tytoniowego.

Zanieczyszczenia mikrobiologiczne stanowią głównie wirusy, bakterie i grzyby. Powietrze jest środowiskiem, w którym nie mogą one rosnąć i dzielić się, dletego przebywają w nim tylko okresowo.
Bakterie występują w formie wegetatywnej i w postaci wndospor, grzyby najczęściej w formie zarodników lub fragmentów grzybni, a pasożytnicze płazińce i nicienie w postaci jaj lub cyst.

Zanieczyszcezenia mikrobiologiczne przedostają się do dróg oddechowych z wdychanym powietrzem, stając się przyczyną wielu chorób. Taki sposób wnikania czynników chorobotwórczych do organizmu nazywa się zakażeniem drogą kropelkową.

Wybrane choroby układy oddechowego

Wykazano wyraźną zależnośc między zanieczyszczeniem powietrza a częstością występowania lub nasilania się objawów niektórych chorób układu oddechowego. W tej sytuacju nie dziwi fakt, że ostre i przewlekłe choroby narządów oddechowych są notowane głónie w krajach uprzemysłowionych i szybko rozwijających się.

Katar jest najczęściej chorobą pochodzenia wirusowego. Czynnikiem sprzyjającym jego rozwojowi jest oziębienie ciała. U dzieci nie należy lekceważyć kataru, ponieważ jego następstwem może być zapalenie ucha środkowego. Długo utrzymujący się katar może obejmować zatoki przynosowe, prowadząc do zapalenia zatok.

Grypa jest chorobą zakaźną o ostrym przebiegu, wywoływaną przez różne odmiany wirusa grypy. Występuje zwykle pod postacią fali zachorowań (epidemii), pojawiających się w tych samych regionach co dwa, trzy lata. Okres wylęgania choroby trwa ok. 2 - 3 dni. Do charakterystycznych objawów należą: dreszcze, bóle mięśniowo-stawowe, suchy kaszel, wysoka gorączka, katar.
Częstym powikłaniem po grypie jest zapalenie mięśnia sercowego. Jako profilaktykę stosuje się szczepienia ochronne. Nie gwarantują one w 100 % ochrony przed wirusami grypy, gdyż materiał genetyczny i wynikające z jego budowy właściwości wirusa podlegają dynamicznym zmianom. W rezultacie wirus aktualnie wywołujący grypę różni się nieco od tego który atakował w poprzednim sezonie i został wykorzystany do produkcji szczepionki.

Zapalenie oskrzeli (nieżyt oskrzeli) jest częstą chorobą, w której stwierdza się obrzęk i zaczerwienienie błony śluzowej oskrzeli, a także zwiększone wydzielanie śluzu. Gromadzący się śluz utrudnia dopływ powietrza do płuc, dlatego jednym z objawów choroby jest duszność. Towarzyszą jej gorączka oraz bóle mięśniowe i kostne. Równocześnie zostaje uruchomiony ważny machanizm obronny utrzymujący drożność dróg oddechowych - kaszel. Początkowo jest on suchy, później następuje odksztuszanie wydzieliny.

Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby to wdychanie zanieczyszczonego powietrza i oziębienie ciała.

Chronicznym (przewlekłym) zapaleniem oskrzeli zazywa się stan, w którym objawy tej choroby ze strony układu oddechowego utrzymują się co najmniej dwa lata. Rozwija się ono często i nałogowych palaczy tytoniu i prowadzi do wielu powikłań, m.in. rozedmy płucnej.

W przebiegu rozedmy płuc następuje zmniejszenie sprężystości ścian pęcherzyków płucnych oraz zanik wielu przegród między-pęcherzykowych. Przez to zmniejsza się powierzchnia wymiany gazowej, a chory odczuwa wyraźne trudności w oddychaniu, nasilające się zwłaszcza po wysiłku fizycznym

Przyczyną zapalenia płuc mogą być różnego rodzaju czynniki chorobotwórcze - bakterie, wirusy, a nawet grzyby. Choroba przenosi się drogą kropelkową i prowadzi do wytworzenia we wnętrzu pęcherzyków płucnych płynu, co jest przyczyną znacznego zmniejszenia powierzchni oddechowej tego narządu. Zapalenie płuc wymaga leczenia antybiotykami, a u dzieci i osób starszych dodatkowo hospitalizacji.

Gruźlica jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie nazywane prątkami gruźlicy. Rozprzestrzenia się drogą kropelkową. Źródłem zakażenia jest najczęściej chory człowiek, choć mogą nim być także chore zwierzęta (krowy, owce, świnie). W drugim wypadku przyczyną infekcji jest picie nieprzegotowanego mleka pochodzącego od chorych na gruźlicę krów lub spożycie surowego mięsa chorego zwierzęcia. Jest to zatem zakażenie drogą pokarmową.

Rozwój choroby zależy od ilości i zjadliwości bakterii, a także od aktualnej odporności organizmu. Czynnikami sprzyjającymi zachorowaniu są m.in.:
Początek choroby, a także wczesne jej stadia mogą nie dawać żadnych objawów. Jeśli objawy występują, przypominają objawy przeziębienia lub grypy. Należą do nich:
Najczęstszym objawem gruźlicy płuc jest długotrwale utrzymujący się kaszel. Ponadto mogą wystąpić duszności, bóle w klatce piersiowej czy krwotoki płucne. Objawami gruźlicy pozapłucnej mogą natomiast być obrzmienia, bolesność ruchowa, powiększenie obwodowych węzłów chłonnych, upośledzenie funkcjonowania zaatakowanych narządów.

Bakterie wywołujące gruźlicę mogą uszkadzać ściany naczyń krwionośnych, a następnie wraz z krwią przedostawać się do różnych narządów wewnętrznych, inicjując w nich proces chorobowy. W zależności od jego umiejscowienia wyróżnia się gruźlicę narządu oddechowego (głównie płuc) oraz gruźlicę pozapłucną (np. nerek, kości, jelit, skóry). W obrębie zainfekowanych tkanek powstają charakterystyczne zmiany, tzw. gruzełki. Są to guzki gruźlicze osiągające rozmiary kilku milimetrów. Od nich właśnie pochodzi nazwa choroby. Szczególną rolę w walce z gruźlicą odgrywają szczepienia ochronne. Zazwyczaj wkrótce po urodzeniu stosuje się szczepionkę określaną jako BCG Bacillus Calmette-Guerin). Wprowadzenie obowiązkowych szczepień przeciw gruźlicy dla wszystkich dzieci oraz stosowanie leczenia antybiotykami znacznie ograniczyło liczbę zachorowań. Niestety, w ostatnich latach pojawiły się szczepy prątków gruźlicy oporne na stosowane dotychczas antybiotyki. W profilaktyce gruźlicy ważne są również badania weterynaryjne zwierząt, których celem jest wykluczenie zakażeń odzwierzęcych.

Rak płuca jest obecnie najczęściej występującym nowotworem złośliwym na świecie. W ciągu ostatnich 60 lat stwierdzono ponad 30-krotny wzrost zachorowalności na niego w większości krajów świata. Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organi-zation - WHO), w 2008 roku z jego powodu zmarło ok. 1,4 min osób. Jest najczęstszą przyczyną zgonów mężczyzn i drugą, po raku piersi, przyczyną zgonów kobiet.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka płuca jest palenie papierosów. Uważa się, że ok. 90% przypadków tej choroby to skutek działania dymu tytoniowego i nie ma znaczenia, czy był on wdychany podczas palenia biernego czy czynnego. Ryzyko zachorowania u nałogowego palacza zwiększa się wraz z liczbą wypalanych papierosów i długością trwania nałogu. Udokumentowano również, że zaprzestanie palenia papierosów zmniejsza zagrożenie nowotworowe.

Rak płuca początkowo nie daje żadnych objawów lub objawy te są niespecyficzne (kaszel, chrypka, uczucie duszności), dlatego niestety najczęściej jest rozpoznawany w stadium zaawansowanym. Leczenie często polega na chirurgicznym usunięciu'zmienionych nowotworowo tkanek i zastosowaniu chemioterapii lub radioterapii.

Chemioterapia polega na niszczeniu komórek nowotworowych za pomocą związków chemicznych. Istotą radioterapii jest naświetlanie nowotworu promieniowaniem jonizującym o dużej energii.

Należy pamiętać, że zmiany nowotworowe spowodowane paleniem tytoniu mogą dotyczyć nie tylko płuc, ale także jamy ustnej, gardła i krtani.