Serce

Układ przewodzący serca

Serce, wyizolowane z organizmu i przechowywane w odpowiednich warunkach fizjologicznych, może wykonywać rytmiczne skurcze jeszcze przez wiele godzin. Ta szczególna właściwość nosi nazwę automatyzmu serca. Wynika ona z obecności w mięśniu sercowym ośrodków stymulujących jego pracę, tworzących tzw. układ przewodzący serca. Ośrodki automatyzmu serca są zbudowane ze specjalnie zmodyfikowanych włókien mięśniowych, które mają zdolność rytmicznego samo pobudzania i przewodzenia skurczów, niezależnie od pobudzenia nerwowego. Serce pracuje w rytmie generowanym przez nadrzędny ośrodek automatyzmu. jest nim węzeł zatokowo-przedsionkowy, umiejscowiony w tylnej ścianie prawego przedsionka. Następnie pobudzenie jest przekazywane do węzła przedsionkowo-komorowego znajdującego się w ścianie między prawym przedsionkiem a prawą komorą. Stamtąd impulsy docierają do pęczka przedsionkowo-komorowego (pęczka Hisa), który rozdziela się na dwie odnogi biegnące wzdłuż przegrody międzykomorowej do koniuszka serca. W ścianach komór odnogi rozdzielają się na wiele drobnych włókien Purkiniego, pobudzających komory do skurczu. W wypadku nagłego zatrzymania akcji zdrowego serca, np. na skutek porażenia prądem, często udaje się ją wznowić dzięki wykonaniu zewnętrznego masażu mięśnia sercowego. Warunkiem powodzenia jest udzielenie pomocy do 5 min od chwili ustania pracy serca, czyli zanim nastąpią nieodwracalne zmiany w mózgu (jest on szczególnie wrażliwy na niedobór tlenu i substancji odżywczych). Przy zaburzeniach pracy ośrodków automatyzmu lub ichuszkodzeniach istnieje możliwość wszczepienia sztucznego rozrusznika serca. jest to elektroniczne urządzenie, które umieszcza się pod skórą klatki piersiowej.





Praca serca

Cykl pracy serca to seria zmian zachodzących podczas jednego skurczu i rozkurczu komór oraz przedsionków serca. U dorosłego człowieka pozostającego w stanie spoczynku serce kurczy się ok. 70 razy na minutę, a pojedynczy cykl trwa niecałą sekundę (ok. 0,85 s). W cyklu pracy serca wyróżnia się trzy etapy.


Regulacja pracy serca

Pracę serca regulują nie tylko ośrodki automatyzmu, ale też układ nerwowy i układ hormonalny. Dzięki temu możliwa jest modyfikacja zarówno częstotliwości uderzeń serca, jak i siły jego skurczu. Zmiany intensywności akcji serca (przyspieszanie lub hamowanie) odbywają się odruchowo, tzn. bez udziału świadomości. Na przyspieszenie pracy serca wpływają m.in. bodźce płynące z kory mózgu (strach, gniew, radość i inne), wysiłek fizyczny lub wzrost temperatury ciała (w stanach gorączkowych serce może uderzać nawet ponad 100 razy na minutę).

Diagnostyka pracy serca

Jedną z podstawowych metod diagnostycznych jest elektrokardiografia. jej celem jest rozpoznanie przebiegu zjawisk elektrycznych w sercu osoby badanej. impulsy elektryczne powstające w sercu docierają także do powierzchni skóry. Tam za pomocą odpowiednio umieszczonych elektrod można je zarejestrować i zapisać w formie elektrokardiogramu podczas badania elektrokardiograficznego (EKG). Bardzo prostymi niewymagającym aparatury badaniem pracy serca jest pomiar tętna (pulsu). Tętno (puls) to rytmiczne rozciąganie ścian naczyń tętniczych podczas wypełniania ich krwią wyrzucaną z serca w czasie skurczu komór.

Fala powstającego w ten sposób wzmożonego ciśnienia krwi w naczyniach tętniczych rozchodzi się ku obwodowi. Tętno jest łatwo wyczuwalne we wszystkich tętnicach biegnących powierzchniowo, pod skórą. Najczęściej bada się je na tętnicy promieniowej (po wewnętrznej stronie nadgarstka). Określając właściwości tętna, uwzględnia się m.in. jego częstość i regularność. Na podstawie pomiaru tętna można wnioskować o prawidłowości funkcjonowania układu krwionośnego. Tętno w temperaturze pokojowej iw spoczynku wynosi ok. 70 uderzeń na minutę. Wiele chorób układu krwionośnego, w tym serca, wymaga systematycznych pomiarów ciśnienia krwi. Ciśnienie krwi to wypadkowa nacisku wywieranego przez krew na ściany naczyń krwionośnych i oporu tych naczyń. jego wartość w tętnicach zależy od fazy cyklu pracy serca. Najwyższe ciśnienie występuje podczas skurczu komór (ciśnienie skurczowe), najniższe w czasie ich rozkurczu i pauzy (ciśnienie rozkurczowe). Prawidłowa wartość ciśnienia skurczowego W spoczynku, mierzonego w tętnicy ramiennej, wynosi ok. 120 mm Hg, a rozkurczowego 80 mm Hg. W praktyce wartość ciśnienia przedstawia się jako ułamek, czyli dla prawidłowej wartości iest to 120/80 mm Hg [l60/107 hPa].

Regulacja ciśnienia krwii w naczyniach

Ciśnienie krwi w naczyniach jest regulowane na drodze nerwowej i hormonalnej oraz przez pracę serca. Proces ten polega na zmianach średnicy naczyń krwionośnych. Zwężenie naczyń powoduje wzrost ciśnienia i zwiększenie przepływu krwi, rozszerzenie naczyń jest przyczyną spowolnienia jej przepływu i obniżenia ciśnienia.

Zewnętrznym objawem odruchowego rozszerzenia naczyń krwionośnych skóry i napływu krwi jest jej wyraźne zaczerwienienie. Takie zjawisko mogą wywołać silne emocje lub podwyższona temperatura ciała. Nagłe zblednięcie skóry jest z kolei spowodowane skurczem naczyń krwionośnych, a w konsekwencji ograniczeniem napływu krwi.

Krążenie wieńcowe

Serce, podobnie jak pozostałe narządy, potrzebuje do pracy tlenu i substancji odżywczych. Są one doprowadzane przez tętnice wieńcowe, które odchodzą od aorty w jej początkowym odcinku. Tętnice oplatają serce na kształt wieńca, a ich liczne odgałęzienia wnikają w głąb mięśnia sercowego. Zbędne produkty przemiany materii są odprowadzane przez żyły wieńcowe uchodzące bezpośrednio do prawego przedsionka serca.