Choroby i kigiena układu nerwowego

Badaniem, rozpoznawaniem i leczeniem chorób układu nerwowego zajmuje się dziedzina medycyny zwana neurologią. Wszelkie schorzenia tego układu są więc określane mianem chorób neurologicznych. Ich przyczyną są m.in. wady rozwojowe, urazy mechaniczne, różnego rodzaju infekcji czy mają charakter zaburzeń psychicznych. Ich rozpoznawaniem i leczeniem zajmuje się inny dział medycyny - psychiatria. Na zaburzenia psychiczne cierpi coraz większa liczba osób głównie mieszkańców krajów wysoko rozwiniętych. Jednym z czynników wzmagających ryzyko zachorowania jest bowiem nadmierny stres.

Emocje

Układ nerwowy ma wpływ na powstawanie emocji. Są to świadome lub nieświadome odczucia o charakterze pozytywnym (np. radość, szczęście) lub negatywnym (złóść, smutek). Wraz z rozwojem osobistym emocje emocje zyskują coraz bardziej złożone formy, zwane uczuciami. Mogą one, podobnie jak emocje, mieć charakter pozytywny (np. miłość, przyjaźń) lub negatywny (np. nienawiść, agresja). Podczas gdy emocje są determinowane biologicznie, uczucia wiążą się z procesami poznawczymi. Np. dziecko rozwija w sobie miłość do matki w wyniku przyjemności, jaką czerpie z kontaktu z nią. Uczucia, tak jak emocje potrafią działać bardzo motywująco. W kontrolę emocji są zaangażowane przede wszystkim struktury układu limbicznego (zwłaszcza ciało migdałowate), podwzgórze i śródmózgowie.

Stres

Reakcję organizmu, zarówno fizjologiczną, jak i psychologiczną, na działanie niekorzystnych bodźców zewnętrznych, nazywamy stresem. Dzięi niemu uruchomione zostają mechanizmy, które umożliwiają zwiększenie aktywności i mobilizację organizmu.
Bodźce wywołujące stres, nazywane stresorami mogą mieć pochodzenie:
Stresorami są nie tylko sytuacje postrzegane jako negatywne, np. brak pracy, samotność, ale i jako pozytywne np. zakup psa, zawarcie małżeństwa. Poziom stresu w odpowiedzi na te same bodźce jest cechą indywidualną. Przykładowo konieczność opieki nad dzieckiem dla jednej osoby może być nieprzyjemna, dla innej natomiast może być źródłem radości i satysfakcji.
Badania psychologiczne pozwoliły na ocenę wpływu stresu towarzyszącego różnym wydarzeniom na zdrowie. Każdemu z wydarzeń przypisano liczbę punktów (jednostek stresu). Sumując je, można ocenić prawdopodobieństwo zachorowania w ciągu 2 lat m.in. na choroby układu krwionośnego. Np. 200 - 299 jednostek stresu to 51% szansy zachorowania.
Stres jest zazwyczaj zjawiskiem krótkotrwałym. Po jego ustąpieniu następuje powrót fizjologicznych czynności organizmu do stanu wyjściowego, sprzed działania stresora. Odpowiedni poziom stresu stymuluje i motywuje do aktywnego działania, lecz to, co dla jednej osoby jest stymulujące, dla innej może być zbyt dużym obciążeniem, przekraczającym możliwości przystosowawcze organizmu. Należy mieć jednak świadomość, że długotrwały stres w każdym wypadku prowadzi do głębokich zaburzeń czynności psychicznych i fizjologicznych organizmu. Do szkodliwych następstw stresu należą m.in. : nadciśnienie tętnicze, zwiększone ryzyko rozwoju miażdżycy, choroba wrzodowa żołądka oraz osłabienie reakcji odpornościowych organizmu.

Wybrane
psychiczne przyczyny stresu
Zwenętrzne Wewnętrzne
  • duże zmiany życiowe
  • praca
  • trudności w relacjach z innymi
  • problemy finansowe
  • nadmiar zadań do wykonania
  • dzieci i rodzina
  • pesymizm
  • perfekcjonizm
  • nierealistyczne oczekiwania
  • brak asretywności
  • zła samoocene
  • niezdolność do akceptacji niepewności jutra


Fizyczne oraz psychiczne objawy
długotrwałego stresu
Poznawcze Fizyczne
  • problemy z zapamietywaniem
  • trudności w koncentracji uwagi
  • trudności w podejmowaniu decyzji
  • trudności w rozwiązywaniu problemów
  • nawracjaące bóle głowy i mięśni
  • regularne kłopoty zw snem
  • ciągłe uczucie zmęczenia i senności
  • spadek zainteresowanie seksem
  • częste przeziębienia
  • nerwowe tiki
  • dolegliwości pokarmowe
Emocjonalne Związane z zachorowaniem
  • częste zmiany nastroju
  • brak cierpliwości
  • uczucie ciągłego niepokoju
  • drażliowść i wybuchowość
  • poczucie samotności
  • powracające "czarne myśli"
  • skłonność do płaczu
  • jedzenie mimo braku uczucia głodu
  • izolowanie sie od innych osób
  • odkładanie różnych prac na później
  • ożywanie środków odużających, aby się uspokoić
  • nawyki, np. obgryzanie paznokci, zaciskanie szczęki

Nerwice

Długotrwały stres może prowadzić do zaburzeń psychicznych, takich jak nerwice. Przyczyną nerwic są najczęściej nagłe, komplekosowe zmiany warunków otoczenia, komplekosowe zmiany warunków otoczenia, ciągłe napięcie nerwowe, poczucie zagrożenia oraz lęk. Do najbardziej znanych nerwic należy nerwica lękowa, zwana również nerwicą fobii. Jest to zaburzenie, w którym dominuje lęk. Chory odczuwa stały, umiarkowany niepokój, napięcie, nieokreślone zagrożenie albo też przeżywa ostre napady lęku (niekiedy nasilonego do stanu paniki) przed pewnymi przedmiotami lub sytuacjami. Lęki te są nieuzasadnione, tzn. występuja bez żadnego racjonalnego powodu. Są to tzw. fobie. Do najbardziej znanych fobii należą klaustrofobia (lęk orzed przebywaniem w zamkniętych pomieszczeniach), agorafobia (lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni) oraz arachnofobia (lęk przed pająkami).
Nieradzenie sobie ze stresem może również prowadzić do rozwoju depredji. W chorobie tej przez dłuższy czas (minimum dwa tygodnie) odczuwa się przygnębienie, trudności z koncentracją, zaniżoną samoocenę, lęk. Depresja często utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia funkcjonowanie w życiu codziennym.

Depresja

Depresja jest najczęściej spotykanym zaburzeniem psychicznym. Charakteryzuje się przede wszytkim pogorszeniem nastroju, zmniejszeniem aktywności oraz lękiem, Cierpi na nią ok. 10 % populacji świata, wtym dwukrotnie więcej kobiet niez mężczyzn.

Przyczyna

Przyczyny depresji są złożone. Należą do nich:


Diagnostyka
Depresja występuje wtedy, gdy przez co najmniej dwa tygodnie utrzymuja się dwa objawy podstawowe i co najmniej dwa objawy dodatkowe. Nasilenie tych objawów w znacznym stopniu utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Objawy podstawowe Objawy dodatkowe
  • obniżenie nastroju
  • utrata zainteresowań
  • nieodczuwanie radości
  • spadek energii
  • nadmierna męczliwość
  • utrata wiary w siebie
  • utrata poczucie własnej wartości
  • poczucie winy
  • problemy z koncentracją i pamięcią
  • zaburzenia snu
  • spowolnienie lub nadpobudliwość
  • utrata łaknienia lubnadmierny apetyt
  • myśli o śmierci i samobójstwie

Leczenie
W depresji stosuje się zwykle leczenie farmakologiczne (powodujące przywrócenie właściwego poziomu neuroprzekaźników) powiązane z psychoterapią. Uważa się że leczenie farmakologiczne powinno być długotrwałe (min. 6 miesięcy). Psychoterapia polega na wspieraniu pacjęta, a także udzielaniu mu informacji o depresji. Znaczenie psychoterapii stopniowo wzrasta w przebiegu leczenia; często jest ona konieczna w zapobieganiu nawrotom choroby.

Profilaktyka
Profilaktyka depresji skupia sie na czynnościach wpływających na poprawę nastroju. Ważne są:

STRES

Powstawanie uzależnień

W powstawanie uzależnień sa zaangarzowane dwa układy funkcjonalne mózgu : układ kary i układ nagrody. Są to sieci neuronów przekazujące pobudzenie do różnych struktór mózgowia za pomoca wytwarzanych neuroprzekaźników, np. dopaminy i acetylocholiny. Układy te są rozmieszczone w wielu częściach mózgu, m.in. w podwzgórzu oraz w elementach układu limbicznego. Układ nagrodyjest związany z zaspokajaniem potrzeb organizmu, takicha jak przyjmowanie pokarmu, wody czy kontakty seksualne czemu towarzyszą pozytywne emocje (odczuwanie przyjemności). Układ kary funkcjonuje przeciwstawienie do układu nagrody. Jego działanie polega głównie na unikaniu czynników uważanych za szkodliwe. W swej najsilniejszej formie powoduje ucieczkę przed niebezpieczeństwem. Wyzwala on negatywne emocje i odczucia np. strach, ból, głód czy pragnienie.
Układ nagrodyjest zaangażowany właściwie we wszystkie zachowania człowieka, np. pobieranie wody, pokarmu, aktywnośś seksualną itp. Brak pożywienia a w konsekwencji zmniejszenie stężenia glukozy we krwi, jest sygnałem dla podwzgórzowego ośrodka głodu, który wywołuje uczucie łaknienia, motywując organizm do poszukiwania pokarmu. W tej sytuacji jedzenie staje się przyjemnością, pobudza bowiem układ nagrody. Przyjęcie odpowiedniej ilości pokarmu spowoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi - podwzgórzowy ośrodek sytości będzie tłumić nakład nagrody związany z jedzeniem. Dalsze spożywanie pokarmu może już przynieść karę dla organizmu - np. złe samopoczucie. Układy nagrody i kary zazwyczaj działają sprawnie i precyzyjnie. Jednak w pewnych warunkach ich funkcjonowanie ulega zaburzeniom. Przejawami tych zaburzeń są poważne anomalie zachowania, takie jak bulimia, anoreksja, zaburzenia seksualne czy nadmierna agresywność.
W normalnych warunkach układ nagrody jest pobudzany np. przez dopaminę - neuroprzekaźnik wytwarzany przez komórki nerwowe. Środki uzależniające mogą modyfikować wytwarzanie odpowiednich neuroprzekaźników, naśladować lub hamować ich działanie, uzależnienie jest więc chorobą układu kary i układu nagrody. U osób uzależnionych aktywność tych układów zostaje zaburzona : maleje rola układu kary, a rośnie - układu nagrody. Substancja lub czynność (np. uprawianie hazardu, seksu, zakupoholizm), od której dana osoba się uzależnia i która dostarcza przyjemności jest dla tej osoby rodzajem natychmiastowej gratyfikacji, którą może zdobyć przy niewielkim wysiłku.

Choroby neurologiczne

Ciężką chorobą neurologiczną jest stwardnienie rozsiane. Jei przyczyną jest zanikanie osłonki mielinowej, przede wszystkim w rdzeniu kręgówym, mózdżku i nerwach wzrokowych. Postępujący zanik osłonki mielinowcj powoduje zaburzenia w przewodzeniu impulsów nerwowych. Prowadzi to do występowania wielu objawów, np. zaburzeń czuciowych, ruchowych, równowagi, pamięci, zmęczenia i zespołów bólowych. Leczenie polega m.in. na podawaniu leków modulujących lub hamujacych czynność układu odpornościowego oraz na rehabilitacji chorego.
W chorobie Parkinsona obserwuje się uszkodzenie komórek nerwowych śródmózgowia. Komórki te wytwarzają dopaminę, stąd ich uszkodzenie skutkuje niedoborem tego neuroprzekaźnika. W efekcie pojawiają się zaburzenia - początkowo spowolnienie ruchowe, a po pewnym czasie zaburzenia równowagi i trudności z wykonywaniem czynności. Z czasem choroba doprowadza do inwalidztwa. W jej leczeniu stosuje się farmaceutyki, rehabilitację, a niekiedy operacje neurochirurgiczne.
W chorobie Alzheimera obserwuje się zanik kory mózgowej, począwszy od części przyśrodkowej płata skroniowego. Efektem są zaburzenia pamięci, a wraz z postępem choroby - także innych funkcji poznawczych (spostrzegania, uwagi, myślenia), zachowania, mowy i czynnosci ruchowych. W zaawansowanym stadium choroby dotknięta nią osoba wymaga stałej opieki. Choroba Alzheimera jest chorobą postępującą - jak dotąd nie wynaleziono sposoby leczenia, który zatrzymałby całkowicie rozwoj. Jakosc życia osob dotkniętych ta chorobą oraz ich rodzin można podnieść dzięki podawaniu choremu leków, jego rehabilitacji, a także udziale w terapii zajęciowej.
Padaczka, zwana również epilepsją, powstaje na skutek zaburzeń czynności mózgu spowodowanych urazami lub czynnikami genetycznymi. Z powodu nieprawidłowych wyładowań grup neuronów w mózgu następuje utrata świadomości lub przytomności, występują drgawki oraz bezdech. W terapii padaczki stosuje się leczenie farmakologiczne wymagające dokladnego rozpoznania przyczyny napadów.

Sen

Sen stanowi jeden z warunków prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jego brak powoduje takie zaburzenia czynności układu nerwowego, jak: nerwowość, drżenie rąk, zaburzenia widzenia, wzmożona wrażliwość skóry czy trudności z koncentracja. Zapotrzebowanie na sen zmienia się u człowieka wraz z wiekiem. Noworodek śpi ok. 21 godz. na dobę, dzieci w wieku . 3-4 lat potrzebują ok. 12 godz. snu oraz drzemki w ciągu dnia. Sześciolatki śpią ok. 10 godz., 12-latki - 9 godz., a osoby dorosłe ok. 7-8 godz. Podane liczby są przybliżone, gdyż zapotrzebowanie na sen jest dla każdego indywidualne i wynika m.in. z trybu życia.
Obliczono że na sen człowiek poświęca prawie 1/3 życia.
W czasie snu aktywność mózgu ulega wyraźnym zmianom. Badania nad snem obejmują m.in. rejestrację szybkości ruchów gałek ocznych. Na podstawie wyników badań wyróżnia się dwa rodzaje (fazy) snu:
Człowiek zapada w sen wolnofazowy zaraz po zaśnieciu. W tym czasie następuja zmiany wielu fizjologicznych czynności organizmu, np.:
W czasie snu receptory w ciele nie przerywają pracy, lecz stale odbierają bodźce i wysyłają syganłu do ośrodkowego układu nerwowego. Niektóre z bodźców powodują przerwanie snu. Mogą to być bodźce zwenętrzne (np. płacz dziecka, dźwięk budzika, obecność dymu) lub bodźce wewnętrzne (np. wypełnienie pęcherza, głód czy pragnienie).
W opisywanej fazie snu człowiek wykonuje nieświadome ruchy np. przekręca się z boku na bok, co zapobiega uszkodzeniu naczyń krwionośnych pod wpływem długotrwałego ucisku.
Podczas kolejnej fazy snu, zwanej fazą snu paradoksalnego obserwuje się:
Badanie elektroencefalograficzne (EEG) wykazuje, że zmiany potencjałów elektrycznych, czyli fale mózgu są w tej fazie badziej podobne do fal w stanie czuwania niż tych, które pojawiają się podczas snu klasycznego. U większości ludzi w fazie snu paradoksalnego występują charakterystyczne gwałtowne ruchy gałek ocznych. Fazie tej toważyszą marzenia senne. Przebudzenie na tym etapie snu sprawia, że większość osób potrafi opisać ich treść. Sen kończy się zwykle fazą paradoksalną, gdyż stosunkowo łatwo można się z nij wybudzić.
Warunkiem właściwego wypoczynku jest występowanie obu faz snu w odpowiednich proporcjach. Sen paradoksalny pojawia się średnio co 90 min. W sumie u osoby dorosłej zajmuje on ok. 25% całego cyklu snu, natomiast pozostałe 75% to sen wolnofazowy.

Rytmy biologiczne

Procesy fizjologiczne wykazują pewną rytmiczność - podlegają zmianom w czasie. Są to rytmy biologiczne, czyli okresowe zmiany natężenia procestów biologicznych i fizjologicznych funkcji organizmu. Zależą one od czynników zewnęnych, takich jak pory roku czy pora dnia, oraz czynników wewnętrzustrojowych, czyli tzw. zegaza biologicznego. U człowieka rytmowi dobowemu podlega:
Dobowe rytmy, m.in. snu i czuwania, są wyznaczane przez wewnętrzny zegar biologiczny, który nadaje rytm aktywności organizmu. Jest on zlokalizowany w podwzgórzu i zależy od cyklu światła i ciemności.