Płazy

Płazy to zwierzęta zmiennocieplne, prowadzące ziemno-wodny tryb życia. Zasięg ich wystepowania wiąże się głównie z odpowiednio wysoką temperaturą i obecnością wody słodkiej. Niska temperatura znacznie ogranicza funkcje zyciowe tych zwierząt, m.in. uniemożliwia im rozmnażanie się. Dlatego płazy nie występują wysoko w górach, na dalekiej północy i na Atlantydzie, a w strefie klimatów umiarkowanych a zimą zapadaja w stan hibernacji (odrętwienie zimowe). Dorosłe osobniki większości gatunków przebywają w wilgotnych środowiskach lądowych. Wyjątkowo spotyka się gatunki całkowicie wodne (np. żapa szponiasta) lub żyjące na suchych obszarach pustynnych (np żaba wodnista). Płazy dzielimy na trzy rzędy: płazy ogoniaste, płazy bezogonowe i płazy beznogie.

Pokrycie ciała

Skóra płazów jest cienka, naga, pozbawiona tworów ochronnych (np. łusek) i nieustannie nawilżana wydzieliną znajdujących się w niej gruczołów śluzowych. Sluz odgrywa rolę rozpuszczalnika gazów, ułatwia więc wymianę gazową. Zmniejsza również tarcie podczas pływania, a na lądzie w niewielkim stopniu zabezpiecza zwierzęta przed utratą wody. Słabe zabezpieczenie przed wysychaniem (skóra przepuszcza wodę) powoduje, że zwierzęta te żyją głównie w środowisku wilgotnym

W skórze wielu gatunków znajdują się również gruczoły jadowe. Wydzielają one na powierzchnię skóry substancje toksyczne, które służą do obrony przed drapieznikami (jad sprawia, że napastnik często wypuszcza zwierzę tuż po jego schwytaniu).

Wbarwienie płazów zależy od znajdujących się w skórze komórek barwnikowych. Może ono pełnić funkcje maskujące lub ostrzegawcze (np. salamandra). niektóre gatunki potrafią zmieniać ubarwienie ciała w zależności od barwy otoczenia. Skóra większości płazów bezogonowych tworzy błonę pławną rozpiętą między palcami. Może ona wystepwać na obu parach kończyn lub tylko na kańczynach tylnych.

Układ szkieletowy

Szkielet płazów jest zbudowany zaróno z elementów kostnych, jak i chrzęstnych. U płazówogonaistych, bezogonowych i beznogich występują znaczne różnice w jego budowie. Czaszka płazów jest płaska i ma ażurową konstrukcję, co znacznie zmnijsza jej masę. W okresie życia larwalnego składa się wyłącznie z elementów chrzęstnych, natomiats u osobników dorosłych kostnieje w niewielkim stopniu (niektóre czesci pozostają chrzęstne przez całe życie zwierzęcia). W obrebie czaszki wyróżnia się niewoelką mózgoczszkę oraz dużą trzewioczaszkę. Jeden z łuków skrzelowych - łuk gnykowy - w okresie zarodkowym przekształca się w kosteczję słuchową - strzemiąszko, a posoatałe - w szkielet języka. Czaszka jest połączona z kręgosłupem w sposób ruchomy, za pomocą dwóch kłykci potylicznych (wyrostków kości potylicznych). Wchodzą one w zagłębienia pierwszego kręgu kręgosłupa bardzo mocno ograniczając ruchy głowy na boki (moąliwe są tylko ruchy potakujące).

Kręgosłup płazów jest bardziej zróżnicowany nuż kręgosłup ryb. Składa się z czterech części: szyjnej, tułowoiwej, krzyżowej i ogonowej. Część szyjna tworzy jeden kręg nazywany dźwigaczem (atlas), w którym znajdują się zagłębienia do połączenia z kłykciamy potylicznymi. Część tułowiowa jest zbudowana z różnej liczby kręgów (np. u bezogonowców jest ich siedem, a u beznogich około 100). Część krzyżową tworzy jeden krąg krzyżowy (nia maja go jedynie płazy beznogie), a część ogonowa podobnie jak część tułowiowa, ma zmienna licznę kręgów. U płazów bezogonowych kręgi ogonowe zrastają się w jedną kość - urostyl.

Płazy nie mają klatki piersiowej. Ich żebra są silnie zredukowane i łączą się lub zrastają jedynie z wyrostkiem poprzecznym kręgów tułowiowych - nie mają połączenia z mostkiem. Brak klatki piersiowej powoduje że wentylacja płuc jest mało wydajna

Układ pokarmowy

Wszystkie dorosłe płazy są drapieżnikami. Ich pokarm stanowią przede wszystkim bezkręgowce (na ogół stawonogi, ale także mięczaki i pierścienice). Niektóre gatunki zjadają również drobne zwierzęta kręgowe. Płazy nie piją wody, lecz pochłaniaja ją przez skórę.

Układ pokarmowy zaczyna się otworem gębowym prowadzącym do obszernej, zazwyczaj uzębionej jamy gębowo - gardzielowej. Zęby płazów są drobne i przyrośnięte do powierzchni kości szczękowych. Służą tylko do przytrzymywania zdobyczy, pponieważ ofiara jest połykana w całości.

Do dna jamy gębowo - gardzielowej przyrośnięty jest silnie umięśniony język. Jego powierzchnia jest nawilżona lepką wydzieliną gruczołów ślinowych umiżliwiającą niektórym gatunkom chwytanie pokarmu. W tylnej części jamy gębowo - gardzielowej znajduja się dwa otowry: jeden prowadzi do tchawicy, a drugi - do krótkiego prosego przełyku połączonego z żołądkiem. Znajdujące się za nim jelito cienkie przechodzi bez wyraźnej granicy w jelito grube, uchodzące do kloaki.

Układ oddechowy

W związku z przystosowanie do lądowego tryby życia, u płazów wykształciły się płuca. Obok nich w wymianie gazowej płazów uczestnicza nabłonek jamy gębowo - gardzielowej oraz skóra. Płuca są silnie unaczynionymi parzystymi workami o lekko pofałdowanej powierzchni, połączonymi z jamą gębowo - gardzielową za pomocą krótkich dróg oddechowych noszących nazwę tchawicokrtani. Rytmiczne podnoszenie i opadanie dna jamu gębowo - gardzielowej powoduje następujące po sobie wciąganie powiertza praz nozdrza i usuwanie ga ta samą drogą na zewnątrz. Proces ten nosi nazwę wentylacji jamy gebowo - gardzielowej. W tym samym czasie krtań pozostaje zamknięta, a wymiana gazowa odbywa się przez nabłonek jamy gębowo - gardzielowej. Wentylacja płuc jest powiązana z wentylacją jamy gębowo - gardzielowej. Jest jednak malo efektywna. Dużo większe znaczenie ma wymiana gazowa przez skórę pokrytą śluzem. U niektórych płazów jest ona tak wydajne że prowadzi do zaniku płcu (np. u salamander bezpłucnych).

Układ krwionośny

Wystepowanie u dorosłych płazów oddychania płucnego wpływa na budowę ich układu krwionośnego. Kręgowce te mają dwa obiegi krwi: mały, nazywany płucnym i duży, rozprowadzający krew po całym ciele. Ich serce jest zbudowane z dwóch przedsionków oraz komory

Przez prawy przedsionek przepływa krew odtleniona, a przez lewy - utleniona. Oba rodzaje krwi mieszają się w komorze, z której krew wypływa przez tzw. stożek tętniczy. Proces mieszania się krwi, który wskazuje na niewielką rolę płuc w dostarczaniu tlenu, jest częściowo ograniczony. W komorze serca znajduja soę zastawki, dzięki którym krew z lewej strony komory płynie po pbrzusznej stronie stożka tętniczego, natomiast krwe z prawej części komory jest kierowana do jego grzbietowej części. Mieszanie się obu rodzajów krwi płynących przez stożek tętniczy zapobiega podłużna zastawka spiralna.

Układ nerwowy

Mózgowie płazów, podobnie ja mózgowie żab składa isę z pięciu części ułozonych liniowo, jest jednak lepiej rozwinięte. Świadczy o tym m.in. silnie rozwinięte wydłużone kresomózgowie zbudowane z dwóch półkul mózgowych. Słabym rozwojem - w związku z małą rucjliwością i nieskomplikowanym sposobem lokomocji - odznacza się natomiast móżdżek.

Narydz zmysłów płazów są na ogół dobrze rozwinięte i mają cechy przystosowujące je do działania w środowisku lądowym, Gałki oczne są przykryte dwiema powiekami chroniącymi je przed wyschaniem i urazami. U płazów po raz pierwszy pojawia się gruczoły nawilżające powierzchnię oka, co ma zasadnicze znaczenie dla funkcjonowania tego narządu w werunkach środowiska lądowego. Płazy widzą tylko obiekty poruszające się. Ułatwia im to polowanie.

u większości gatunków zwłaszcza plzów bezogonowych, istnieje dobrze wykształcone ucho środkowe oddzielone od otoczenia błoną bębenkową. Występuje w nim jedna kosteczka słuchowa - strzemiączko - przenosząca drgania z błony bębenkowej. Jesto ono połączone z jamą gębowo - gardzielową przewodem słuchowym, co umozliwia wyrównanie cisnienia działającego na błonę bębenkową i tym samym zabezpieczenie jej przed uszkodzeniem

Narząd węchu jest zlokalizowany w jamach węchowych, które łącza się ze środowiskiem zewnętrznym za pośrednictwem nozdrzy. W podniebieniu znajduje się tzw. narząd Jacobsona, który odbiera bodźce smakowo - węchowe.

W skórze płazów znajdują się liczne receptory dotyku. U niektórych gatunków żyjących całe życie w wodzie oraz u larw wystepuje równiez linia boczna.

Układ wydalnicz

Układ wydalniczy płazów wykształcony jest w postaci pranerczy. Powstający w nich mocz spływa moczowodami do m=pęcherza moczowego, będącego uchyłkiem kloaki. Usunięcie moczu następuje dopiero po wypełnieniu pęcherza moczowego. Płazy wydalają głównie mocznik.

Rozmnażanie się

Płazy są z reguły zwierzetami rozdzielnopłciowymi. U większości gatunków wystepuje dymorfizm płciowy - zarówno w okresie gosowym jak i poza nim. Najczęstrzymi jego przejawami są różnice między wielkością osobnoków obu płci (samce są zwykle mniejsze od samic).

U niektórych gatunków dymorfizm objawia się występowaniem kończyn przednik samców modzeli godowych. Są to zrogowaciałe narośla skórne, które umożliwiaja pewny uchwyt i trzymanie śliskiego ciała samicy podczas zapłodnienia. Jaja płazów (skrzek) są otoczone galaretowatymi osłonkami, które wchłaniają wodę, zapewniając zarodkom odpowiedniw warunki rozwoju oraz ochronę przed drapieżnikami.

Niektóre płazy osiągają dojrzałość płciową już w stanie larwalnym, Zjawisko to nosi nazwę neotenii i wynika z niedorozwoju tarczycy lub braku reakcji larw na jeden z wydzielanych przez nią hormonów - tyroksynę.

Rozwój