Ryby

Ryby są zwierzętami zmienno cieplnymi, żyją zarówno w wodach słonych jak i słodkich. Tylko nieliczne gatunki potrafią przebywać przez ograniczony czaz poza środowiskiem wodnym.

płetwy parzyste (brzuszne i piersiowe) oraz nieparzyste (brzbietową, odbytową i ogonową). U niektórych gatunków może występować kilka płetw grzbiwtowych i diwe płetwy odbytowe. Siłą napędową większości ryb pływających są ruchy tułowia i silnie umięśnionego ogona.

Wszytskie współcześnie żyjące gatunki dzieli się zwykle na dwie podgromady: chrząstnoszkieletowe i kostnoszlieletowe. Szkielet tych zwierząt (chrzęstnoszkieletowych) zbudowany jest z chrząstki, a u kostnoszkieletowcy - głównie z tkanki kostnej

Pokrycie ciała

Ciało ryb jest pokryte skórą zbudowaną z wielowarstwowego naskórka i skóry właściwej. W naskórki znajdują sie jednokomórkowe gruczoły śluzowe, których wydzielina zmniejsza tarcie w czasie pływania oraz komórki barwnikowe decydujące o ubarwieniu ciała. Pełni ono przede wszystkim funkcję ochronną i może się zmienić pod wpływem czynników zewnętrznych (m.in. barwy podłoża, natlenienia i temperatury wody) oraz wewnętrznych (m.in. zmian hormonalnych).

Skóra właściwa ryb jest niezwykle mocna dzięku specyficznemu ułożeniu włókien sprężystych w skórze właściwej. Jej wytworem są łuski, które zwylke gęsto rozmieszczone - chronią ją przed urazami mechanicznymi. U wielu gatunków szczególnie przydennych, łuski nie wytępują w ogóle (np. sum) lub są slinie zredukowane (np. węgprz).

Układ szkieletowy

Szkielet ryb składa się ze szkieletu osiowego zbudowanego z czaszki oraz kręgosłupa, szkieletu obręczy varkowej i miedniczej, a także szkielety płetwy parzystych i nieparzystych

czaszka jest połączona nieruchomo z kręgosłupem, co ułatwia pokonywanie oporu wody. W obrębie trzewioczaszki występują zmiany związane z przekształceniem dwóch pierwszych łuków skrzelowych. Z pierwszego z nich powstają szczęki oraz żuchwa, natomiast drugi tworzy zawieszenie aparatu szczękowo - żuchwowego i łączy go z mózgoczaszką. Pozostałe pięć łuków skrzelowych stanowi podporę dla skrzeli. Kręgosłup ma w pełni wykształcone kręgi. Powstaje wokół struny grzbietowej, która ulega redukcji - pewne jej partie zachowują się tylko między kręgami i wewnątrz ich tzonów. Kręgosłup ma dwa odcinki: tulowiowy, w którym żebra łączą się z kręgami, oraz ogonowy - pozbawiony żeber/ W mięsniach wielu gatunków występują również liczne, drobnr, skostniałe ścięgna (ości). Zwiększają one sztywność ciała, co ułatwia pokonanie oporu wody.

Szkielet składa się z dużej liczby promirni na których są rozpięte fałdy skóry. Płetwy piersiowe sa osadzone na obręczy barkowej, a płetwy brzuszne- na obręczy miednicowej. Obręcz barkowa łączy się ze szkieletem osiowym, a miednicowa tkwi w mięśniach tułowia. Płetwy często ulegają znacznym przekształceniom.

Układ pokarmowy

Większość ryb to zwierzęta drapieżne (np. szczupaki) lub wszystkożerne (np. sardynka). Tylko niektóre gatunki żywią się wyłącznie roślinami (np. karp).

W jamie gębowej ryb nie ma gruczołów ślinowych, ponieważ pokarm dostaje się do jej wnętrza wraz z wodą i nie wymaga dodatkowego nawilżenia. Do jego chwytania i przytrzymywania służą zazwyczaj zęby osadzone na kościach szczękowych i żuchwiem a u niekrych też na podniebieniu. W ciągu życia zęby zużywają się, a na ich miejsce powsjaką nowe, Za jamą gebową znajduje się odcinek skrzelowy przewodu pokarmowego, a dalej krótki przełyk i żołądek przechodzący w jelito cienkie, do którego uchodzą przewody wątroby i trzustki. Kolejnym elementem układu pokarmowego jest jelito grube zakończone otworem odbytowym lub kloaką (u ryb kostnoszkieletowch).

pęcherza pławnego wypełnionego zazwyczaj mieszaniną gazów o składzie zblizonym so powietrza atmosferycznego. Na ogół jest on narządem hydrostatycznym - zmniejsza ciężar właściwy zwierzęcia, a tym samym pozwala mu regulować zanurzenie praz utrzymywać się w wodzie bez wydatkowania energii. Może również odpowiadać za przekazywanie fali dźwiękowych do błędnika i stanowić jeden z narządów wykorzystywanych do wydawania odgłosów. Pęcherz pławny ryb dwudysznych ma gąbczaste ściany przetykane siecią naczyń włosowatych i służy do oddychania powietrzem stmosferycznym. Niektóre szybko pływające ryby (np. tuńczyki) są pozbawione pęcherza pławnego. Dzięki temu mają niewielki przekrój poprzeczny ciała i stawiają mniejszy opór wodzie. Aby nie opaść na dno, muszą jednak pozostawać w ciągłym ruchu.

Układ oddechowy

Ryby oddychają za pomocą skrzeli wewnętrznych zlokalizowanych w komorach skrzelowych. Każde skrzele składa się z łku skrzelowego i osadzonych na nim dwóch szeregów listków skrzelowych mających postać wąskich silnie unaczynionych taśm. Na powierzchni każdego listka z obu stron znajdują się płaskie poprzeczbe fałdy nazwane blaszkami skrzelowymi. Woda dostająca się z gadzieli do komór skrzelowych obmywa skrzela i wydostaje się na zwenątrz szczelinami skrzelowymi. Maja one odrębne ujścia lub są okryte wieczkiem skrzelowym.

Niektóre dorosłe ryby chrzęstnoszkieletowe, zwłaszcza przydenne, mają dodatkową, drożną szczelinę skrzelową nazywaną tryskawką. Znajduje się ona tuż za okiem, po grzbietowej stronie ciała. Przez tryskawkę do gardzieli dostaje się czysta woda, pozbawiona zanieczyszczeń pochodzących z dna.

Narządem wspomagającym oddychanie skrzelowe jest skóra. Niektóre gatunki pobierają też powietrze atmosferyczne i pochłaniaja tlen przez ściany przewodu pokarmowego.

Układ krwionośny

Ukad krwionođnz ryb jest zamknięty, jednoobiegowy. Serce jest stosunkowo małe i zbudowane z kilku pęcherzyków połączonych szeregowo. Są to : zatoka żylna, przedsionek i komora, a u ryb chrzęstnoszkieletowych także stożek tętniczy. Między poszczególnymi elementami serca znajdują się zastawki uniemozliwiające cofanie się krwi, co sprawia, że krwe płynie w jednym kieunku.

Serce ryb (z wyjątkiem dwudysznych) jest wyłącznie żylne, co oznacza że płynie przez nie krew odtleniona, która wpływa do serca z tkanek całego ciała przez zatokę żylną. Stąd jest dalej przepompowywana przez przedsionek, komorę, a u ryb chrzęstnoszkieletowych także przez stożek tetniczy sysyemem tętnic do skrzeli. Utleniona w skrzelach krew jest rozprowadzana następnie po całym organizmie.

Układ nerwowy

Mózgowie ryb składa sie z pięciu części ułożonych liniowo. Gatunki posługujące się głównie zmysłem węchu mają dobrze rozwinięte kresomózgowie i jego opuszki węchowe. Gatunki dla których duże znaczenie ma wzrok mają rozwinięte śródmózgowie. U ryb szybki i długo pływających szczególnie dobrze wykształcił sie móżdżek, który odpowiada za koordynację ruchów. Z kolei ryby posługujące się głównie skórnymi narządami zmysłów mają bardzo dobrze rozwinięty rdzeń przedłuzony

Najważniejszym narządem zmysłu rym jest linia naboczna. Składa się z receptorów znajdujących sie tuż pod powierzchnią skóry. Receptory są ułożone w jednej lini w kanalikach biegnących wzdłuż całego ciała i rozgałęziających się po obu stronach głowy. Dzięki linii nabocznej ryby odczuwaja nawet najmniejszy ruch wody wywołany przez inne zwierzęta czy fale odbijające się od przeszkód.

Funkcjonowanie w środowisku wodnym umożliwuają także inne narządy zmysłów. Oko tych kręgowców jest dobrze rozwinięte - jego akomodacja nastepuje poprzez przemieszczanie się prawie kulistej soczewki względem siatkówki. Narząd słuchu stanowi ucho wewnętrzne. Wiele gatunków, szczególnie przydennych, ma czuły węch, którego narząd mieści się w parzystych dołkach zawierających komórki węchowe. Ze względu na małą przejrzystość wody węch odgrywa u nich istotną rolę w znajdowaniu pokarmu czy partnera do rozrodu. Ryby odznaczają się także dobrze rozwiniętym zmysłem smaku.

Niektóre ryby, np. płaszczki maja narządy elektryczne, dzięki którym wytwarzają wokół ciała pole elektryczne i wykrywają jego zaburzenia wywołane obecnością innych organizmów lub obiektów.

Układ wydalniczy

Narządami wydalniczymi większości ryb są parzyste nerki typu pranercza. Wytwarzany w nich mocz przechodzi do moczowodów, a stamtąd - do pęcherza moczowego. U ryb chrzęstnoszkieletowych mocz wydalany jest na zewnątrz przez kloakę, a u ryb kostnoszkieletowych - przez niezależny otwór odbytowy. Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii odbywa się też za pośrednictwem skrzeli

Główną funkcją nerek jest osmoregulacja. Płyny ustrojowe morskich ryb kostnoszkieletowych mają znacznie niższe ciśnienie osmotyczne niż otaczające je środowisko. Konsekwencją tej różnicy jest z jednej strony osmotyczna utrata wody, a z drugiej - napływ jonów soli mineralnych. Aby temu przeciwdziałać zwierzęta te piją wodę morską i wydalają niewielkie ilości silnie stężonego moczu. Jednocześnie usuwając nadmiar sli mineralnych przez skrzela.

Płyny ustrojowe ryb słodkowodnych kostnoszkieletpwych mają wyższe ciąnienie osmotyczne niż woda. dlatego są narażone na osmotyczne przenikanie wody do wnętrza ciała i strzaty jonów soli mineralnych. Ryby te nie piją zatem wody i stale usuwają jej nadmiar przez nerki,wytwarzając duże ilości silnie rozcienczonego moczu. Uzupełniają ubytem soli mineralnych, wychwytywając je z wody za pomocą komórek solnych nabłonka skrzeli. Ryby chrzęstnoszkieletowe utrzymują w organizmie wyskoie stężenie substancji osmotycznie czynnych, np. mocznika. Dlatego ich płyny ustrojowe mają ciśnienie osmotyczne podobne do wody morskiej

Rozmnażanie sie i rozwój

Ryby są zazwyczaj rozdzielnopłciowe, jedynie u nielicznych gatunków obserwuje się wystepowanie obojniactwa. U wielu gatunków występuje dymorfizm płciowy, przejawiający się często zeóżnicowaniem barwy, kształtu oraz wielkości ciała samic i samców. Czasami dymorfizm jest widoczny tylko w okresie godowym.

Rozród wielu gatunków - tarło - wiaże się z odbywaniem wędrówek. Niektóre ryby spędają większość życia w morzu i wędrują na tarło do wód słodkich (np. łosoś), inne żyją w wodach śródlądowych, a w okresie rozrodu wędrują do mórz (np. węgorz). U większości ryb kostnoszkieletowych występuje zapłodnienie zewnętrzne i jajorodność. Samica składa ikrę (jaja otoczone galaretowatą osłonką) od wody, gdzie następuje zaplodnienie. Liczba jaj wacha sie od kilku do dawet kilkuset milionów. Z zapłodnionych jajeczek wylęgaja się larwy.
U ryb chrzęstnoszkieletowych oraz niektórych kostnoszkieletowych występuje zaplodnienie wewnętrzne. Są one jajożyworodne lub żyworodne. Natomiast gatunki ryb podejmują opiekę nad potpmstwem. Przyjmuje ona jednak różną postać. Np. samice cierników budują i strzegą gniazd do których samice składaja jaja.

Przegląd ryb

RZBZ CHRYSTNOSYKIELRTOWE

Są to ryby o chrzęstnum szkielecie, pokryte łuskami plakoidalnymi i posiadające szczeliny skrzelowe. Wystepuje u nich zapłodnie wewnętrzne. Należy do nich ok 1000 gatunków żyjących przeważnie w wodach o dużym zasoleniu.

SPODOUSTNE

zalicza się do nich ryby z otworem gebowym na spodzie głowy, licznymi i najczęściej pięcioma parzami szczelim skrzelowych (np. rekiny, płaszczki)

ZROSŁOGŁOWE

Mają długi zwężający się stopniowo ogon oraz cztery pary szczelin skrzelowych pokrytych fałdami skórnymi.

RYBY KOSTNOSZKIELETOWE

Szkielet tych ryb jest w znacznym stopniu skostniały, a ich skrzela są ukryte pod wieczkami skrzelowymi. Charakterystyczne cechy większości należacych do nich gatunków to obecność pęcherza pławnego i zapłodnienie zewnętrzne

GRUPA: MIĘŚNIOPŁETWE

Są to ryby z płetwami osadzonymi na mięśniowych trzonach i zębami pokrytymi szkliwem

TRZONOPŁETWE

Mają płetwy parzyste o budowie podobnej do pięciopalczastych kończyn, osadzone na umięśnionych trzonach. To od nich pochodzą kręgowce lądowe.

DWUDYSZNE

Mają częśiowo uwsteczniowe skrzela, a funkcje narządu wymiany gazowej pełni u nich pęcherz pławny połączony z przełykiem

GRUPA: PROMIENIOPŁETWE

KOSTOŁUSKIE

Odznaczają się wrzecionowatym kształtem ciała. Ich tułów pokrywaja rzędy tarcz kostnych, a ogon - łuski ganoidalne. Szkielet jest w dużej części chrzęstny.

PRZEJŚCIOWCE

Ich ciało pokrywają łuski ganoidalne lub cyktoidalne. Szkielet jest w zancznym stopniu skostniały. Pęcherz pławny służy jako pomocniczy narząd oddechowy

KOŚCISTE

Mają w pełni skostniały szkielet i ciało pokryte łuskami cykloidalnymi lub ktenoidalnymi. Do tej grupy należy większość żyjących współcześnie gatunków ryb. Dzieli się je na kilkanaście rzędów.

Rząd: śledziokształtne

Ciało tych ryb pokrywają łuski cykloidalne, a ich pęcherz pławny jest otwarty do przełyku. Przedstawicielami sa m.in. śledzie o sardele.

Rząd: łososiokształtne

ich druga płetwa grzbietowa nazywana płetwą tłuszczową, jest niewielka i nie ma promieni. Ciało pokrywaja łuski cykloidalne. Większość gatunków zmienia siedlisko w okresie rozrodu.

Rząd: płastugokształtne

Mają boczne spłaszczenie, niesymetryczne ciało, pokryte niewielkimi łuckami ktenoidalnymi. Ich oczy są przeunięte na jeden bok. Ryby te nie mają pęcherza pławnego, żyją przy dnie i poruszają się na boku.

Rząd: okoniokształtne

Są bardzo zróżnicowane pod względem budowy. Ich ciało pokrywają łuski ktenoidalne, a płetwy brzuszne przesunięte się ku przodowi ciała

Ochrona ryb

Rybołustwo odgrywa ważna rolęw gospodarce światowej, przede wszystkim w krajacg mających długą linie brzegową i dostęp do zasobnych słowisk m.in. w Japonii, Norwegii oraz Islandii. Ryby sa odłwiane przede wszytskim w wodach morskich, w mniejszym stopniu w naturalnych i sztucznych zbiornikach słodkowdnych. Niestety, nadmierne i niekontrolowane połowy, a także zanieczyszczenie wód doprowadziły do znacznego zmniejszenia liczebniści wielu gatunków. Zahamowaniu tego procesu ma służyć m.in. :