Szakrłupnie

Szakrłupnie to zwierzeta żyjące wyłącznie w morzach. Zasiedlają zarówno wody przybrzeżna jak i głębinowe. Większość gatunków wymaga wody o ściśle określonej temperaturze i zasoleniu. Wśród szkarłupni można wyróżnić dormy osiadłe, pływające i pełzające po dnie. Ich charakterystyczną cechą budowy jest symetria promienista. Ma ona charakter wrórny, czego dowodem jest fakt że stadia larwalne tych zwierząt są dwubocznie symetryczne. Wyróżnia się pięć gromad szkarłupni: liliowce, rozgwiazdy, wężowidłe, jeżowce i strzykwy.

Ogólna budowa ciała

Pod względem budowy szkarłupnie tworzą wyraźnie odrębną grupę. Większość układów narządów ma uproszczoną budowę, ale posiadają sobie tylko właściwy układ wodny. Szkarłupnie należą do zwierząt trójwastwowych, mają dobrze rozwiniętą celomę i - w odróżnieniu od innych bezkręgowców - są wtóroustne. W ciele większości szkarłupni wyodrębnia się tarczę, czyli część centralną, oraz pięć lub więcej ramion. Szakrłupnie nie maja głowy, wyróżnia się jedynie stronę oralnę (gębową), gdzie leży otwór gębowy i stronę aboralną, gdzie u większości gatunków znajduje się otwór odbytowy. Obie strony wyznaczają oś ciała, wokół której są promieniście ułożone narządy.

Pokrycie ciała

Ciało szkarłupni jest pokryte urzęsionym nabłonkiem. Pod nim znajduje się warstwa tkanki łącznej, w której rozwinął się wewnętrzny szkielet zbudowany z wapiennych płytek.

Układ pokarmowy

Układ pokarmowy większości szkarłupni składa się z jelita przedniego (w którym wyróżniamy przełyk i obszerny żołądek), jelita środkowego i jelita tylnego kończącego się odbytem.

Zwierzęta te odżywiają się bardzo różnorodnym pokarmrm. Głównym pożywieniem liliowców jest plankton. Rozgwiazdy są drapieżne: drobne ofiary połykają w całości, a napadając na większą zdobycz, wynicowują żołądek przez otwór gębowy. Następnie otaczają nim ofiarę i rozpoczynają trawienie na zewnątrz swojego ciała.

Drapieżnikami jest też większość wężowideł, chociaż spotyka się wśród nic również formy roslinożerne. Przedtsawiciele tej gromady wyróżniają się brakiem jelita i otworu odbytowego. Jeżowce odżywiają się mułem dennym oraz zeskrobywanymi z kamienistego podłoża drobnymi organizmami, z kolei strzykwy - mułem i drobnymi cząstkami organicznymi.

Wymianana gazowa

Szkarłupnie nie mają ukladu oddechowego lub jest on słabo wykształcony U jeżowców, wężowideł i rozgwiazd jego funkcje pełnia małe cienkościenne wyrostki ściany ciała, określane jako skrzela powlokowe oraz nóżki ambulakralne - element układu wodnego. Strzykwy są wyposażone w dwa duże, cienkościenne i silnie rozgałęzione worki leżące w jamie ciała, nazywane płucami wodnymi. Liliowce natomiast nie mają innych narządów wymiany gazowej.

Transtprt substancji odżywczych

Transport substancji w ciałach szkarłupni odbywa się za pomocą układu krwionośnego i wodnego. Układ kriownośny, zwany hemalnymjest otwarty. Składa się z systemu zatok i kanałów. Gromadzi się w nich płyn na skutek przenikania przez ściany przewodu pokarmowego substancji odżywczych, które są masteępnie rozprowadzane po organizmie.

Układ nerwoey

Układ nerwowy szkarłupni cechuje sę symetrią promienistą i jest dość słabo rozgałęziony. Składa się zwykle z pierścienia i odchodzących od niego promieniście pni nerwowych. Słabo wykształcone są także narządy zmysłów szkarłupni. Bodźce są obdierane przez nóżki ambulakralne a u niektórych gatunków również czułki. Rozgwiazdy i jeżowce mają fotoreceptory w postaci oczu o nieskomplikowanej budowie, umożliwiających rozróżnianie natężenia światła. U strzykw i jeżowców występują narządy równowagi - ststocysty

Wydalanie i osmoregulacja

Szkarłupnie nie mają układu wydalniczego. W wydalaniu uczestniczą specjalne komórki nazywane podocytami, które znajdują się w płynie wypełniającym jamę ciała. Wychwytują one i gromadzą zbędne produkty przemiany materii, a kiedy sa już całkowicie wypełnione zwierzę wydala je na zewnątrz ciała przez układ wodny.

Szkarłupnie nie mają zdolności osmoregulacji, czyli nie potrafią regulować ilości soli i stężenia płynów ustrojowych. Dlatego żyją w morzach o stałym i duzym zasoleniu.

Rozmnażanie się i rozwój

Szkarłupnie są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, u których nie występuje dymorfizm płciowy. Ich gonady mają zwykle postać woreczków, z któryvh gamety uchodzą krótkimi kanałami do wody. Eszyscy przedstawiciele tej grupy poza niektórymi żyworodnymi strzykwami - są jajorodni. U szkarłupni zachodzi zapłodnienie zewnętrzne. Zwierzęta te przechodzą rozwój złożony. Larwy charakteryzuja się symetrią dwuboczną i są formami wolno żyjącymi. Po pewnym czasie opadają na dno i przeobrażają się w postać dorosłą

Przegląd szkarłupni

LILIOWCE

Liliowce są zwierzetami osiadłymi. Ich tarcza centralna ma kształt kielicha, na którgo brzego znajduje się pięć ramion - pojedynczych lub rozdzielonych na kilka do kilkuset gałęzi. Kielich jest osadzony na łodyżce za któryj pomocą zwierzę przytwierdza się do podłoża

ROZGWIAZDY

Mają tarczę centralną oraz stosunkowo grube ramiona (najczęściej 5). Poruszaja się za pomoca nużek ambulakarnych. Odznaczają się dużymi zdolnościami regeneracyjnymi

WĘŻOWIDŁA

Wyróżniają się niweielką tarczą centralną oraz wyraźnie odgraniczonymi, stosunkowo ciankimi ramionami. Mogą poruszać się wyjątkowo ruchliwiw. Nie mają otworu odbytowego.

JEŻOWCE

Szkielet wewnętrzny jeżowców składa się ze ściśle do siebie przylegających płytek. Ich ciało jest kuliste, pokryte ruchomymi kolcami. Zwierzęta te mają aparat szczękowy nazywany latarnią Arystotelesa, zbudowany z płytek i pięciu ostrych, ruchomych wapiennych zbów.

STRZYKWY

Są to zwierzęta dwubocznie symetryczne. Z przodu ich obłego ciała znajduje się otwór gębowy otoczony wieńcem czułków. Strzykwy potrafią regenerować narządy wewnętrzne, które w sytuacji zagrożenia wyrzucają przez otwór odbytowy.

Szkarłupnie - nietypowe bezkręgowce

Szkarłupnie są nietypwoą grupą zwierząt. W porównaniu z omawianymi wcześniej zwierzętami, pewne elementy ich budowy i rozwoju uwstaczniły się (cechy regresywne), a pewne - rozwinęły (cechy progresywne). Szkarłupnie nie są blisko spokrewnione z innymi , dotychczas omawianymi grupami bezkręgowców. Świadczy o tym fakt że do tej pory u innych bezkręgowców nie udało się wykazać elementów, których budowa nawiązywałaby do budowy układu wodnego czy szkieletowego szkarłupni. Odmiennie przebiega równiez rozwój zarodnikowy tych zwierząt. Np. bruzdkowanie zarodka jest u nich równoległe (identycznie jak u wyżej rozwiniętych zwierząt- strunowców), a nie spiralne jak u pozostałych bezkręgowców. Inaczejj też powstaje ich otówr gebowy. Podobnie jak strunowce sa zwierzętami wtóroustnymi, podczas gdy bezkręgowce - pierwoustymi. Dowodzu to, że szkarłupnie i strunowce miały prawdopodobie wspólnego przodka. Szkarłupnie są więc bliżej spokrewnione ze strunowcami niż z innymi bezkręgowcami.