W organizmie wielokomórkowym transport odbywa się w komórkach oraz między komórkami. Z tegp względu wyróżnia się:
Nośnikami substancji worganizmach zwierząt sa płyny ciała. Płyny wewnątrzkomórkowe uczestniczą w transporcie substancji w obrębie komórek. Płyn tkankowy wypełnia przestrzenie między komórkami poszczególnych narządów, dzięki czemu pośredniczy w przekazywaniu substancji między komórkami a płynem wypełniającym naczynia układu krwionośnego. Płyn krążący w otwartych układach krwionośnych bezkręgowców nazywamy hemolimfą. Zamknięte układy krwionośne wypełnia krew. U kręgowców występuje równiez limfa, która krąży w naczyniach limfatycznych oraz płyn tkankowy.
Hemolimfa i krew zawierają barwniki oddechowe - białka, które mają zdolność nietrwałego wiązania tlenu i dwutlenku węgla, dlatego mogą uczestniczyć w przenoszeniu tych substancji. U poszczególnych grup zwierząt występują różne barwniki oddechowe: szroniebieska hemocyjanina, purpurowoczerwona hemoertyryna oraz czerwona heboglobina, a także zielona chlorokruoryna.
| Nazwa barwnika | Cechy budowy | Wystepowanie u zwierząt |
|---|---|---|
| Hemocyjanina | zawiera miedź | głównie mięszaki i stawonogi |
| Hemoerytryna | zawiera żelazo | niektóre pierścienice morskie |
| Chlorokruoryna | zawiera żelazo | niektóre pierścienice |
| Homoglobina | zawiera żelazo | kręgowce, niektóre bezkręgowce |
Hemolimfa i krew krążą w układach krwionośnych składających soę z naczyń oraz jednej lub więcej pomo (serc), które wprowadzają te płyny w ruch.
| Układ krwionośny otwarty | Układ krwionośny zamkniety |
|---|---|
| hemolimfa wylewa się z naczyń krwionośnych do jamy ciała, skąd po opłukanaiu narządów wewntrznych powraca do naczyń | krew stale krąży w naczyniach krwionośnych |
| występuje wyłącznie u zwierząt bezkręgowych | występuje u pierścienic oraz wszystkich kręgowców |
| zwykle niskie ciśnienie hemolimfy | zwykle wysokie ciśnienie krwi |
| słabo regulowane rozdzielenie hemolimfy do różnych narządów | sprawnie regulowane rodzielenie krwi do różnych narządów |
| przeważnie wolny powrót hemolimfy do serca | szybki powrót krwi do serca |
Układ krwionośny spełnia następujące funkcje:
Drobne zwierzęta bezkregowe, takie jak gąbki, parzydełkowce, płazińce i nicienie, nie mają układu krwionośnego. Transport substancji z komórki do komórki odbywa się u nich na zasadzie dyfuzji. U parzydełkowców niezbędne substancje rozprowadza jama gastralna, wspomagana ruchami ciała zwierzęcia. U nicieni substancje transportuje płyn wypełniający jamę ciała
Układ krwionośny po raz pierwszy pojawił się u pierścienic. Jest on zamknięty. Natomiast stawonogi, mięczaki oraz szkarłupnie maja układ krwionośny otwarty.
| Grupa zwierząt | Tyo układu | Ogólna charakterystyka |
|---|---|---|
| Pierścienice | zamknięty | braj serca, jego funkcję pełnią kurczliwe odcinki niektórych naczyń krwionośnych |
| Stawonogi | otwarty | serce z ostiami, otoczone workiem osierdziowym |
| Mięczaki | otwarty | serce zbudowane z komory i przedsionków, otoczone workiem osierdziowym; u głowonogów dodatkowe serce skrzelowe |
| Szkarłupnie | otwarty | brak serca, transport substancji również dzięki układowi wodnemu |
U wszystkich kregowców transport substancji odbywa się za pośrednictwem zamkniętego układu krwionośnego Układ ten składa się z serca, które przepompowuje krwe, oraz systemu naczyń krwionośnych, w których krew krąży. Naczynia krwionośne to:
Mimo wspólnego planu budowy układy krwionośne ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków wykazują istotne różnice.
