Autonomiczny układ nerwowy

Ze względu na pełnione funkcje układ nerwowy dzieli się na somatyczny i autonomiczny. Somatyczny układ nerwowy odbiera bodźce ze środowiska zewnętrznego i kireuje wykonaniem ruchów świadomych. Jest to układ obwodowy, tworzy do 12 par nerwów czaszkowych oraz 31 par nerwów rdzeniowych. Autonomuczny układ nerwowy (AUN) odbiera bodźce z wnętrza ciała i reguluje pracę narządów wewnętrznych. Współpracując z układem somatycznym, umożliwia przystosowanie organizmu do zmiennych warunków środowiska, jest więc odpowiedzialny za stałość środowiska wewnętrznego organizmu (homeostazę).

Budowa poszczególnych części układu autonomicznego

W obrębie układu autonomicznego wyróżnia się układ współczulny i układ przywspółczulny. Oba układy przekazują impulsy do tych samych narządów, ale za pośrednictwem innych par nerwóe. Działanie tych układów charakteryzuje jednak antagonizm czynnościowy (działanie przestawne).

Układ współczulny

Układ ten ma budowę segmentową. Wyróżnia sie w nim: część ośrodkową, pnie współczulne i część obwodową. Część ośrodkowa to ośrodki nerwowe umiejscowione w rogach bocznych istoty szarej w rdzeniu kręgowym, na wysokości od 8 kręgi piersiowego do 3 kręgu lędźwiowego. Wychodzą stąd przedzwojowe włókna nerwowe, które kończą się w zwojach pnia współczulnego. Do ośrodków współczulnych rogów bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego zalicza się m.in. ośrodek naczynioworuchowy (wpływa ona na skurcz mięśniówki gładkiej naczyń oraz zmniejszenie ich światła), a także ośrodek wydzielania potu.

Pnie współczulne są utworzone przez zwoje nerwoww (przy czym na każdy pień przypada od 21 do 24 zwojów współczulnych połączonych nerwami). Leżą one przykręgowo, wzdłuż kręgosłupa, po obu jego stronach.

Część obwodowa składa sie z włókien biorących początek w zwojach pnia współczulnego, zwanych włóknami zazwojowymi. W porównaniu z włóknami przedzwojowymi są one o wiele dłuższe. Większość włókien zazwojowych dociera do unerwionych narządów, towarzysząc nerwom rdzeniowym.

Układ przywspółczulny

W układzie przywspółczulnym wyróżnia się dwie części : część mózgową (zwaną głowową lub czaszkową) i częśż rdzeniową (nazywaną również krzyżową).
Część mózgowa obejmuje ośrodki nerwowe umiejscowione w śródmózgowiu, móżdżku i rdzeniu przedłużonym. Wspustki neuronów należących do mózgowej części przywspółczulnej tworzą długie włókna przedzwojowe.
Część rdzeniowa jest tworzona przez ośrodki nerwowe umiejscowione w rogach bocznych istoty szarej rdzenia kręgowego na wysokości międzu 1. a 3. kręgiem kości krzyżowej. Tu biorą początek - podobnie jak w wypadku części mózgowej - długie przedzwojowe włókna nerwowe. Włókna te, zarówno części mózgowej, jak i rdzeniowej, kończą swój bieg w zwojach. Te jednak nie tworzą zwartego pnia, a znajdują się bezpośrednio w narządach lub w ich niedalekim sąsiedztwie. Dopiero ze zwojów odchodzą stosunkowo krótkie włókna zazwojowe, docierające do uniwersalnych narządów. Włókna przywspółczulne części mózgowej wchodzą w skład niektórych nerwów czaszkowych (II, VII, IX, X), stanowiąc - jak włókna części krzyzowej - element nerwów rdzeniowych.
FUNKCJONALNY PODZIAŁ UKŁADU NERWOWEGO
Somatyczny układ nerwowy
  • odbiera bodźce pochodzące ze środowiska
  • regulije pracę mięśni szkieletowych
  • kieruje wykonaniem ruchów świadomych
 Autonomiczny układ nerwowy
  • odbiera bodźce pochodzące z wnętrza organizmu
  • odpowiada za stałość środowiska wewnętrznego organizmu (hoemostazę)
  • unerwia mięśnie gładkie, mięsień sercowy i gruczoły
  • działa niezależnie od naszej woli


Cechy Układ współczulny Układ przywspółczulny
Umiejscowienie ośrodków nerwowych istota szara części piersiowej i lędźwiowej rdzenia kręgowego istota szara śródmózgowia móżdżku i rdzenia przedłużonego, rogu boczne istoty szarej rdzenia kręgowego na wysokości między 1. a 3. kręgiem kości krzyżowej
Położenie zwojów nerwowych przykręgowo, wzdłuż kręgosłupa, po obu jego stronach w narządach wewnętrznych lub w bezpośrednim ich sąsiedztwie
Przekaźniki nerwowe uwalniane w synapsach zwykle noradrenalina acetylocholina

Antagonizm czynnościowy

Działanie układu autonomicznego jest niezwyle złożone i stosunkowo mało poznane. Większość narządów jest unerwiana zarówno przez włókna współczulne, jak i przywspółczulne. Międzu obiema częściami autonomicznego układu nerwowego obserwuje się zazwyczaj antagonizm czynnościowy. Np. nerwy współczulne przyspieszają rytm serca, powodują rozszerzenie źrenic, wpływają na skurcz mięśni oskrzeli, natomiast nerwy przywspółczulne zwalniają rytm serca, zwężają źrenice i powodują rozluźnienie mięśni oskrzeli. W przypadku wielu narządów układ współczulny działa pobudzająco i w sytuacji stresowej mobilizuje organizm do działania, umożliwiając mu stosowną reakcję, np. podczas wysiłku fizycznego. W organizmie dominują wówczas procesy kataboliczne (wydatkowania energii). Do komórek dociera więcej tlenu z substancjami odżywczymi, uruchamiane są też rezerwy energetyczne organizmu. Natomiast układ przywspółczulny zazwyczaj hamuje aktywność narządów - warunkuje więc, po ustąpieniu działania bodźców stresowych, powrót wszystkich wegetatywnych funkcji organimzmu do poziowmu wyjściowego. Pobudza z kolei czynności trawienne, ułatwia wchłanianie pokarmu i gromadzenie zapasów energetycznych. Dlatego układ ten jest określany jako anaboliczny.
W ciągu doby następują zamiany aktywności obydwu części układu autonomicznego. W dzień dominuje układ współczulnym a podczas snu - układ przywspółczulny. Jego aktywność przeważa również w ciągu dnia w okresach wypoczynku lub po obfitym posiłku. Pojawia się wówczas uczucie senności.

Budowa autonomicznego układu nerwowego