Regulacja wydzielania hormonów

Hormony są wytwarzane i działają w niezwykle małych stężeniach. Dla większości z nich prawidłowe stężenie we krwi wynosi 10 -12 - 10-7 mol/l. Z tego względu nawet niewielkie odchylenia od normy stają się przyczyną poważnych zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu, przy czym równie niebezpieczny jest niedobór hormonu, jak i jego nadmiar. Z tego powodu regulacja stężenia hormonów w płynach ustrojowych jest bardzo precyzyjna.

Stężenie zwrotne

W regulacji czynności układu dokrewnego szczególną rolę odgrywa przysadka. Wydzielane przez ną hormony tropowe pobudzają gruczoły docelowe : tarczycę, korę nadnerczy, jajniki i jądra do uwalnianie właściwych im hormonów. Z kolei zbyt wysokie stężenie danego hormonu wpływa hamująco na wydzielanie odpowiedniego hormonu tropowego przez przysadkę. Skutkuje to obniżeniem wydzielania hormonu przez gruczoł docelowy. Mechanizm hamowania wydzielania hormonu przez jego nadmiar jest nazywany ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Gdy poziom hormonu wydzielanego przez gruczoł docelowy jest zbyt niski, przysadka wydziela hormon tropowy pobodzający gruczoł docelowy do wydzielania większej ilości tego hormonu.

Praca przysadki jest regulowana przez układ nerwowy za pośrednictwem podwzgórza, będącego częścią międzymózgowia. Z przednim płatem przysadki podwzgórze jest połączone naczyniami krwionośnymi, tworzącymi tzw, wrotny układ przysadki. Naczyniami tymi wraz z krwia dociera do przysadki hormony strerujące jej pracą. Są to hormony uwalniające (liberyny) i hamujące (statyny). Przykładem liberyny jest hormon hamującu uwalnianie prolaktyny. Z tylnym płatem przysadki podwzgórze jest połączone za pomocą neuronów, które wytwarzają wazopresynę i oksytocynę. Hormony te, przekazywane za pośrednictwem neuronów do tylnego płata prsadki, są tam magazynowane i w razie potrzeby uwalniane. Procesy wytwarzania hormonów przez komórki nerwowe nazywamy neurosekcją.

Układ hormonalny ma zatem budowę hierarchiczną. Nadrzędną funkcję pełnu w nim podwzgórze, regulujące pracę przysadki przez wydzielanie hormonów uwanianjących i hamujących. Przysadka z kolei za pomocą hormonów tropowych kontroluje działenie większości pozostałych gruczołów dokrewnych.

Hormon Narządy docelowe Działanie
Hormony działające na przedni płat przysadki tyreoliberyna przysadka Uwalnia tyreotropinę
gonadoliberyna Uwalnia gonadotropiny
kortykoliberyna Uwalnia kortykotropinę
somatroliberyna Uwalnia hormon wzrostu
somatostatyna Hamuje uwalnianie hormonu wzrostu
prolaktoliberyna Uwalnia prolaktynę
dopamina Hamuje uwalnianie prolaktyny
melanoliberyna Uwalnia melanotropinę
melanostatyna Hamuje uwalnianie melanotropiny

układ podwzgórzowo - przysadkowy

Molekularny mechanizm działania hormonów

Ze względu na budowę chemiczną hormony można podzielić na :

Współdziałanie układu hormonalnego z układem nerwowym

Układ hormonalny podobnie jak skład nerwowy, reguluje podstawowe procesy życiowe organizmu. Jednak w odróżnieniu od układu nerwowego, który działa za pośrednictwem impulsów nerwowych, wpływa na komórki docelowe za pomocą neuroprzekaźników chemicznych - hormonów. Czas działania hormonów na komórki docelowe jest dłuższy niż czas działania impulsów. Skutki tego działania trwają niekiedy kilka dni lub tygodni po zniknięciu bodźca hormonalnego.

Łącznikiem pomiędzy układem hormonalnym a układem nerwowym jest podwzgórze. Do niego docierają impulsy nerwowe niosące informacje o zmianach środowiska. W odpowiedzi na te informacje podwzgórze wpływa na :
Narządy docelowe odpowiednio dostosowują swoje funkcjonowanie do idbieranych informacji, umożliwiając tym samym dostosowanie się organizmu do zmiennych warunków środowiska. W ten sposób oba układy : hormonalny i nerwowy zapewniają utrzymanie homeostazy.
Porównanie układu hormonalnego z układem nerwowym
Cecha Układ hormonalny Układ nerwowy
Budowa kilka narządów o odmiennej budowie tkankowej, brak połączeń między narządami głównie tkanka nerwowa łącząca również wszystkie narządy tego ukłądu
Szybkość przekazywania informacji mała, taka jak prędkość przepływu krwi w naczyniach duża, zwykle kilkadziesiąt metrów na sekundę
Szybkość reakcji reakcja następuje po dłuższym czasie (po kilku minutach, godzinach lub dłużej) reakcja natychmiastowa (w ciągu milisekund)
Sposób przekazywania informacji za pomocą przekaźników chemicznych - hormonów za pomocą imoulsów nerwowych
Czas działania na organizm długortwały (nawet kilka tygodni) krótkotrwały