Protisty - proste organizmy eukariotyczne
Protusty to niezwykle zróżnicoawane pod względem budowy i trybu życia organizmy eukariotyczne. Nie są one ze sobą spokrewnione, mają prostą budowę ciała, występują w środowisku wodnym, związanym z wodą albo w tkankach i płynach ustrojowych zwierząt. Początkowo przedstawicieli protistów zaliczano do trzech odrębnych królestw: roślin, zwierząt i grzybów. Wsółcześnie organizmy te klasyfikuje się do jednego królestwa, podzielonego ze względu na budowę, zdolność poruszania się i sposób odżywiania na grupy: protisty zwierzęce, protisty roślinopodobne i protisty grzybopodobne.
Protisty zwierzęce
Protisty zwierzęce są organizmami jednokomórkowymi, osiągającymi niewiele ponaj 1 mm wielkości. Dawniej klasyfikowane je jako pierwotniaki i zaliczani do zwierząt. Ich komórki przypominają budową komórki zwierzęce. Mają jednak dodatkowe struktury umożliwiające im spełnianie wszystkich podstawowych funkcji życiowych Są to np. wodniczki pokarmowe, w których odbywa się trawienie pokarmu, oraz osmoregulacji i wydalania produktów przemiany materii. Protisty zwierzęce mają zwykle jedno jądro komórkowe, choć niektórzy przedstawiciele, np. pantofelek, mają daw jądra, które tworzą aparat jądrowy. W jego skład wchodzi dużu poliploidalny makronukleus, sterujący czynnościami komórki i mały diploidalny mikronukleus, który stanowi rodzaj archiwum, informacji genetycznej i uczestniczy w procesie płciowym. Komórki protistów zwierzęcych są pokryte pellikulą, a niekiedy też sztywnym pancerzykiem. Pellikuja to błona komórkowa oraz przylegająca do niej cytoplazam wraz z elementami cytoszkieletu. Nadaje ona kształt komórce oraz pośredniczy w wymianie substancji między komórką a otoczeniem. jej budowa jest różna u poszczególnych gatunków.
Ruch i reakcja na bodźce
Protist zwierzęce poruszaja się dzięki wypustkom cytoplazmatycznym, wiciom lub rzęskom, a ich sposób poruszania się ma związek z pokryciem ciała. Różnokształte wypustki cytoplazmatyczne, nazywane nibynóżkami lub pseudopodiami umożliwiają ruch ameboidalny (pseudopodialny). W ten sposób poruszają sie formy ameboidalne (pełzakowate), które zwykle okrywa jednynie cienka pellikula. Przemieszczją się one, wysuwając nibynóżli, a następnie przelaewjąc stopniowo resztę swojego ciała w ich kierunku. Pełzanie komórek po podłożu jest możliwe dzięki ruchom cytoplazmy i włókienkom cytoszkieletu.
Dzięki wiciom lub rzęskom możliwy jest ruch undulipoidalny. W ten sposób poruszają się protisty, których ciało pokrywa stosunkowo gruba pellikula uniemożliwiająca tworzenie wypustek, a zatem ruch ameboidalny. U form pasożytniczych (np. świdrowca i rzęsistka) spotykana jest błonka falująca. Jest to wić biegnąca wzdłuż komórki i połączona z nią błoną komórkową.
Ruch komórke protistów jest często reakcją na działanie okreslonego boźca, np. substancji chemicznych (chemotaksja), światła (fototaksja) czy temperatury (termotaksja) Reakcje tego typu pozwalają m.in. na odnajdywanie optymalnych do życia warunkó środowiska.
Odżywianie się
Protisty zwierzęce należą do heterotrofów. Wyróżniamy wśród nich saprobiony, pasożyty oraz groźne w swojej skali wielkości drapieżniki.
Wszystkie hetrotroficzne protisty mogą wchłaniać z otoczenia całą powierzchnią komórki drobnocząsteczkowe związki organiczne niewymagające trawienia, np. cukry proste. Pochłanianie stosunkowo dużych czastek pokarmu lub caych organizmów przeznaczonych do traiwenia wewnątrzkomórkowego odbywa się na drodze endocytozy. Materiał jest wówczas otaczany małym wycinkiem błony komórkowej, która stopniowo wpukla się, a następnie na odrywa, tworząc pęcherzyk endocytotyczny - wodniczkę pokarmową. Ze względu na wielkość pęcherzyków wyróżniamy dwa główne rodzaje edocytozy:
- pinocytozę - polega na wychwytywaniu oraz wchłanianiu płynów wraz z rozpuszczonymi w nich związkami wielocząteczkowymi (białkami, kwasami nukleinowymi, polisacharydami). Powstający w jej trakcie drobny pęcherzyk pinocytarny odłącza się od błony komórkowej i przemiszcza się w cytozolu. Podczas tej wędrówki pęcherzyk wraz z zawartością zostaje strawiony przy udziale enzymów hydrolitycznych z lizosomów, a powstałe w wyniku rozkładu substancje są wchłaniane;
- fagocytozę - polegającą na wychwytywaniu i wchłanianiu względnie dużych cząstek, np. mikroorganizmów. Powstający pęcherzyk fagocytarny jest wielokrotnie większy niż w wypadku pinocytozy, a stwardnieniu ulega tylko jego zawartość. Niestrawione resztki pokarmu są usuwane na drodze egzocytozy, natomiast błona pęcharzyka fagocytarnego łączy się z błoną komórkową
Endocytoza może zachodzić na calej powierzchni ciała (np. u ameby) lub w wypadku protistów pokrtych pollikulą, tylko w obrębie cytosomu (nibygęby).
Osmoregulacja i wydalanie
Zajwisko osmozy leży u podstaw zdolności pobierania i oddawania wody przez komórkę. W zależności od stężenia roztworu otaczającego komórke osmotycznie traci lub pobiera wodę. Sprawna osmoregulacja jest szczególnie istotna dla słodkowodnych protistów zwierzęcych, narażonych na nieustanny napływ wody do komórek (woda słodka stanowi dla nich środowisko hipotoniczne). Do usuwania jej nadmiaru służą rytmicznie kurczące się wodniczki tętniące, które wraz z wodą usuwają z komórki szkodliwe produkty przemiany materii (łączą zatem funkcje osmoregulacyjne z funkcjami wydalniczymi).
Rozmnażanie protistów zwierzęcych
Protisty zwierzęce rozmnażają się zarówno bez płciowo jak i plciowo.
Rozmnażanie bezpłciowe pozwala na szybkie zwiększenie liczby osobników, są one jednak identyczne pod względem genetycznym. Nie jest ro korzystne, ponieważ w zmiennych lub niesprzyjających warunkach środowiska populacja gatunku złożona z osobników jednolitych genetycznie jest zagrożona wyginięciem.
U protistów zwierzęcych rozmnażanie płciowe występuje rzadko i polega na połączeniu się haploidalnych gamet (n) powstałych w wyniku bezpośredniego przekształcenia lub podziału pojedynczego osobnika. Po zapłodnieniu powstaje diploidalna zygota (2n), która następnie przekształca się w dojrzałego osobnika. Regularne następowanie po sobie faz haploidalnej i diploidalnej nosi nazwę przemiany faz jądrowych.
W cyktu rozwojowym protistów zwierzęcych, w zależności od gatunku, obserwuje się dwa główne typy przemiany faz jądrowych: przemianę z przewagą fazy haploidalnej oraz pezemiana z przewagą fazy diploidalnej. U większości protistów zwierzęcych np. amaby i zarodźca malarii, g=długotrwała postać troficzna, czyli zdolna do odżywiania się, wzrostu i częstych podziałów, jest haploidalna, natomiast u pozostalych, np. pantofelka jest diploidalna.
Proces płciowy - koniugacja
U niektórych protistów zwierzęcych zachodzą procesy płciowe, które nie prowadzą do zwiększenia liczby osobników, a ich wynikiem jest jedynie rekombinacja materiału genetycznego. Przykładem procesu płciowego jest koniugacja zachodząca u orzęsków.
Protisty roślinopodobne
Komórki protstów roślinopodobnych przypominają budową komórki roślinne m.in. zawierają chloroplasty, a wiele z nich ma również celulozową ścianę komórkową. Chloroplasty protistów są jednak otoczone przez trzy lub cztery błony, co odróżnia je od chloroplastów roślinnych, które są otoczone przez dwibłony.
Wśród protistów roślinopodobnych przeważają formy jednokomórkowee, razdsze są formy kolonijne i wielokomórkowe. Ciało form wielokomórkowych nie jest zróżnicowane na organy czyli ma postać plechy. Wyróżnia się trzy główne rodzaje plech:
- nitkowate - utworzone z nici zbudowanych z długich ciągów komórek
- nibynitkowe - utworzone z wielokomórkowych nici, które ciasno się ze sobą splątają formując nibynitkę
- tkankowe - wykazujące zróżnicowanie budowy wewnętrznej, a często także zewnętrznej. Wyróżnia się w nich część liściokształtną, część łodygokształtną i chwytniki. Plecha tkankowa wykazuje najwyższy stopień organizacji.
Odżywianie
Protisty roślinopodobne należą do autotrofów. Zawierają barwne plastydy, aktywne w procesie fotosyntezy. Berwniki fotosyntetyczne to przede wszystkim chlorofil a, występujący u wszystkich protistów autotroficznych, oraz chlorofile: b, c, d. Różnią się one budową chemiczną i zdolnością absorpcji światła o różnej długości fali. Chlorofilom zwykle towarzyszą barwniki karotenoidowe: czerwonopomarańczowy karoten, żółty ksanofil czy brązowa fukoksantyna. Są one charakterystyczne dla poszczególnych grup protistów roślinopodobnych, np. brunatnice zawdzięszają swe specyficzne zabarwienie obecnej w ich komórkach brązowej fukoksantynie. Autotroficzne protisty, podobnnie jak rośliny, są zdolne do fotosyntezy. Związki organiczne powstałe w procesie fotosyntezy są magazynowane w ścianie komórkowej, cytozolu lub specjalnych strukturach - pirenoidach, znajdujących się w chloroplastach. Podstawowy materiał zapasowy roślinopodobnych protistów to skrobia, rzadziej inne wielocukry (m.in. paramylon) i tłuszcze.
Miksotrofy, takie jak euglena zielona, dzięki obecności chloroplastów przeprowadzają proces fotosyntezy, a w sytuacji braku światła lub niedostatecznej ego ilości stają się organizmami cudzożywnymi.
Rozmnażanie
Protisty roślonopodobne rozmnażaja się bezpłciowo przez podział komórki (formy jednokomórkowe), fragmentację plechy oraz za pomocą rozmnóżek, czyli specjalnych struktur które - oderwane od osobnika rodzicilksiego - dają poczętek osobnikom potomnym. Powszechnym sposobem bezpłciowego rozmnażania się tych organizmow jest wytwarzanie zarodnikó nazywanych sporami.
Wielokomórkowe protisty roślinopodobne rozmnażają się również płciowo. Ich gamety powstają w organach płciowych - gametangiach. Gametangia są jednokomórkowe, zróżnicowane na pelmie, w których powstają gamaty męskie oraz lęgnie , w których powstają gamety żeńskie. W zależności od budowy morfologicznej gamet proces zapłodnienia określa się jako izogamię, anizogamię lub oogamię.
U protistów roslonopodobnych przemiana faz jądrowydh jest związana z przemianą pokoleń. Przemiana pokoleń to regularne następowanie po sobie pokolenia rozmnażającego się płciowo (za pomocą gamet) - gametofilu - i pokolenia rozmnażającego sie bezpłciowo (za pomoca zarodków) - sporofitu.
W cyklu rozwojowym organizmów pokolenia gametofitu i sporofitu mgą być podobne pod względem budowy, kształtu, rozmiarów i długości życia lub też różnić się od siebie - wówczas jedno z pokoleń, gametofit lub sporofit, dominuje. Np. u listownicy zachodzi przemiana pokoleń z dominującym sporofitem.
Protisty grzybopodobne
Plechyprotistów grzybopodobnych są często zbudowane z nitkowatych strzępek, co upodobnia je do grzybów. Głównym składnikiem ściany komórkowej licznych przedstawicieli tej grupy jest jednak celuloza (u grzybów - chityna). Protisty grzybopodobne, które nie mają ściany komórkowej, wykazują zdolność do poruszania się ruchem pełzakowatym Ich ciało stanowi śluźnia (plazmodium). Jest to wielojądrowa masa niemająca okerślonego kształtu, która może osiągać wielkość nawet 30 cm. Śluźnia porusza się ruchem pełzakowatym po podlożu, takim jak drewno, liście, łodygi czy kamienie znajdujące się w wilgotnych i zacienionych miejscach. Produkowane przez śluźnię barwniki nadają protistom jaskrawe zabarwienie. Protisty grzybopodobne to organizmy hetrotroficzne - saprobiony lub pasożyty.
Darmowy hosting zapewnia PRV.PL